NINA SMOLARZ

Antonina Smolarz urodziła się 21 czerwca 1943 roku w Międzylesiu (dawny powiat Wołomin). Matka Teodora z domu Ligęzińska, ojciec Stefan Smolarz. Wychowywała się w Gnieźnie, gdzie ukończyła podstawową szkołę ogólnokształcącą i podstawową szkołę muzyczną w klasie fortepianu. W 1961 roku zdała maturę w II Liceum Ogólnokształcącym w Gnieźnie.

W latach 1961-1967 studiowała na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej. W trakcie studiów brała aktywny udział w tworzeniu Ilustrowanego Magazynu Studentów Politechniki Gdańskiej Kronika Studencka. Była fotografką, autorką tekstów, ale przede wszystkim redaktorem graficznym, odpowiedzialnym za estetykę kolejnych wydań. Wielu spośród „kronikarzy” zostało później zawodowymi fotografami, jak Stefan Figlarowicz, Erazm W. Felcyn, Edward Grzegorz Funke czy właśnie Nina Smolarz.

„Kronika Studencka” była rodzajem gazetki ściennej, prezentowanej w Gmachu Głównym Politechniki oraz w witrynie Domu Książki i na wystawie sklepu Foto-Optyk we Wrzeszczu. Pierwsza Kronika powstała w 1958 roku. Kronika Studencka jest wydawana do dziś.

Działalność Niny Smolarz w gdańsko-bydgoskiej Studenckiej Grupie Fotograficznej „HOMO”. Grupę tworzyli: Janusz Długoński, Adam Kołodziej, Erazm W. Felcyn, Edward G. Funke, Stefan Figlarowicz, Włodzimierz Martin, Jerzy Narożny, Antoni Rojek, Nina Smolarz i Andrzej Widuchowski. Jej pomysłodawcą był Stefan Figlarowicz. Grupa dawała możliwość realizacji projektów fotografom związanym z Kroniką Studencką. Wspólnie przygotowywali wystawy, jak np. prezentację prac w bydgoskim Klubie M.P. i K. w 1966 roku.

W 1967 roku Nina Smolarz ukończyła studia na Politechnice Gdańskiej i otrzymała I nagrodę ogólnopolską Towarzystwa Urbanistów Polskich za najlepszy dyplom z dziedziny urbanistyki za pracę pod tytułem „Możliwości przestrzenne budowy wielkiej osi usługowo-komunikacyjnej w obrębie śródmieścia Gdańska”.
Przez kolejne trzy lata pracowała w Wojewódzkiej Pracowni Urbanistycznej w Gdańsku, równocześnie działając społecznie w Zarządzie Oddziału SARP w Gdańsku. W tym czasie rozpoczęła pracę jako dziennikarka, pisząc artykuły na tematy społeczno-urbanistyczne.

W 1968 roku Nina Smolarz rozpoczęła pracę jako fotoreporterka, ale także autorka tekstów reportażowych w miesięczniku „Polska Zachód. Czasopismo Ilustrowane”, edycja w języku polskim pod redakcją Jerzego Piórkowskiego. Fotografie Smolarz pojawiały się regularnie w kolejnych wydaniach magazynu, czasem razem z fotografiami jej męża Stefana Figlarowicza. W numerze 9 (181) z 1969 roku znalazł się jej samodzielny reportaż „Spotkania i rozstania”, a w numerze 12 (208) z 1971 roku wspólny ze Stefanem Figlarowiczem reportaż „Powrót Majora”.
Praca w redakcji pozwoliła jej na aktywny udział w życiu kulturalnym i naukowym oraz kontakty z twórcami kultury i badaczami.

Pismo „Polska” wydawane było w edycji Zachód (1954-1981) w siedmiu językach dla krajów Europy Zachodniej i obu Ameryk, Wschód (1958-1990) w pięciu językach oraz dla Azji i Afryki jako „The Polish Review” (1961-1972) w języku angielskim (wersja afrykańska i wersja azjatycka) oraz po francusku (Azja/Afryka).

W latach 1968-1977 współpracowała z miesięcznikiem „Architektura”.

Nina zafascynowana była ideą rozwoju budownictwa mieszkaniowego i jego społeczną rolą, czemu dawała wyraz publikując teksty na łamach miesięcznika społeczno-kulturalnego Wybrzeża „Litery”.

Wspólnie ze Stefanem Figlarowiczem prowadziła Klub Fotograficzny „Przymorze”, zrzeszony w Federacji Amatorskich Stowarzyszeń. W ramach tej działalności realizowali ogólnopolski konkurs fotograficzny pod hasłem „Człowiek i jego miasto” we współpracy ze Spółdzielnią Przymorze. Był to jeden z pierwszych w Polsce konkursów problemowych. Wyniki konkursu zaprezentowano w Domu Społecznym PSM Przymorze, a wystawa pokonkursowa zorganizowana została w siedzibie Stowarzyszenia Architektów Polskich w Warszawie w styczniu 1971 roku.

W miesięczniku „Polska” (nr 9 (181) 1969) ukazał się reportaż Niny pod tytułem „Spotkania i rozstania”, wykorzystujący fotografie wykonane na nabrzeżu przy Dworcu Morskim w Gdyni. Jest to fotograficzna dokumentacja pierwszego rejsu TSS Stefan Batory (1969 – 1988) z kwietnia 1969 roku.

W miesięczniku „Polska” (nr 12 (208) 1971) ukazał się reportaż „Powrót Majora” z fotografiami Figlarowicza i Smolarz. Zdjęcia dokumentowały przewiezienie prochów majora Henryka Sucharskiego z Włoch do Gdańska, wystawienie trumny w Dworze Artusa oraz uroczysty pochówek na Westerplatte w dniach 27 sierpnia – 1 września 1971.

W 1973 roku Nina opracowała część ilustracyjną do książki architekta Jacka Nowickiego „Nasze otoczenie” dla Wydawnictwa Arkady.

Eksponowana w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie wystawa prezentowała prace trójmiejskich fotografów: Stefana Figlarowicza, Maksymiliana Jankowskiego, Kazimierza Lelewicza, Tadeusza Linka, Zenona Mirotę, Mariana Murmana, Janusza Rydzewskiego, Niny Smolarz, Janusza Uklejewskiego, Witolda Węgrzyna i Bolesławy Zdanowskiej.

Nina Smolarz przeprowadziła się do Warszawy

Nina weszła w skład zespołu przygotowującego wystawę „Fotografia polska”, która eksponowana była w International Center of Photography, przy 1130 Fifth Avenue w Nowym Jorku. Ekspozycja prezentowała obiekty z kolekcji publicznych i prywatnych dokumentujące historię polskiej fotografii od 1839 do 1945 roku i wybór postawangardowej fotografii i filmów od 1945 roku do 1979 roku. Była najobszerniejszą jak do tej pory wystawą fotografii polskiej w USA. W roku kolejnym zaprezentowana została w Whitechapel Gallery w Londynie, w warszawskiej Zachęcie i Muzeum Sztuki w Łodzi.

W ramach prac przygotowawczych do wystawy Nina zajmowała się fotografią reportażową. Udział w projekcie poszerzył jej wiedzę na temat historii polskiej fotografii, co później wykorzystywała w swoich projektach kuratorskich.

W latach 1980 – 1985 Smolarz pracowała jako kierownik ilustracyjny tygodnika „Razem” przeznaczonego dla młodzieży. W tym okresie współpracowała także z czasopismami „Na przełaj”, „ITD” i „Świat”.

W 1982 roku Nina rozpoczęła współpracę z warszawskim historykiem sztuki, teoretykiem i kuratorem sztuki, Januszem Boguckim.

14 czerwca 1983 w kompleksie budynków parafii Miłosierdzia Bożego na ul. Żytniej w Warszawie otwarta została pierwsza interdyscyplinarna wystawa autorstwa profesora Janusza Boguckiego i Niny Smolarz. Jako duet kuratorów, lub jak to ówcześnie określano – komisarzy – stworzyli koncepcję wystawy i wydarzeń towarzyszących wskazując artystom „ukazanie obecności znaku krzyża w sztuce i w życiu”. Nina odpowiadała za włączenie w projekt ekspozycji fotografii, także reporterskiej, między innymi Eugeniusza Lokajskiego (zdjęcia z Powstania Warszawskiego), Mariusza Wieczorkowskiego, Zofii Rydet („Portret socjologiczny”), Adama Bujaka, Anny Beaty Bohdziewicz („Krucyfiksy”) i Jerzego Lewczyńskiego. Interesującym zabiegiem było włączenie do wystawy obiektów sztuki ludowej i nieprofesjonalnej.

W przedsięwzięcie zaangażowanych było 56 plastyków i 47 fotografików, kilkudziesięciu aktorów i muzyków oraz osób wspierających projekt organizacyjnie. W trakcie kilkutygodniowego działania odbyły się liczne spotkania, koncerty, spektakle teatralne i cotygodniowe pokazy filmowe. W programie znalazł się m.in. Stanisław Sojka, Krzysztof Knitell, Przemysław Gintrowski, Teatr Ósmego Dnia, Teatr Studencki ze Szczecina, warszawska Akademia Ruchu. Inspiracją dla przedsięwzięcia były „Documenta 5”, które widział wcześniej Bogucki.

W sierpniu 1984 roku, Janusz Bogucki i Nina Smolarz wraz z Wojciechem Skrodzkim i Jerzym Brukwickim zorganizowali przedsięwzięcie, które miało uświetnić czwartą rocznicę podpisania porozumień sierpniowych.
Zaproszeni artyści: Henryk Błachnio, Bogdan Bogusławski, Jan Dobkowski, Janusz Eysymont, Stefan Gierowski, Jan Góra, Zbylut Grzywacz, Hanna Karczewska, Łukasz Korolkiewicz, Zbigniew Kosmala, Bogdan Kraśniewski, Janusz Osicki, Jerzy Puciata, Stanisław Rodziński, Leon Romanow, Marek Sapetto, Hanna Sidorowicz, Jacek Sienicki, Barbara Stępniewska-Patzer, Jerzy Tchórzewski, Józef Walczak, Jacek Waltoś, Henryk Waniek, Wiesław Zaremba.

W grudniu 1984 roku, w niecałe dwa miesiące po zabójstwie księdza Jerzego Popiełuszki, Bogucki i Smolarz zorganizowali wystawę.
Prace prezentowali: Zdzisław Beksiński, Krzysztof Białek, Henryk Błachnio, Michał Bogucki, Włodzimierz Borowski, Wojciech Giza, Mariusz Hermanowicz, Kazimierz Jałowczyk, Jerzy Kalina, Hanna Karczewska, Grzegorz Kowalski, Eugeniusz Lokajski, Józef Łukomski, Elżbieta Monika Małkowska, Andrzej Matuszewsk, Zbigniew Markiewicz, Edward Narkiewicz, Janusz Petrykowski, Marek Piasecki, Krystiana Robb – Narbutt, Wiesław Rosocha, Oskar Schmidt, Lidia Serafin, Elżbieta Sikorska, Krystyna Szefler, Tomasz Tuszko, Henryk Waniek, Mariusz Wieczorkowski, Roman Woźniak. Stronę fotograficzną ekspozycji opracowali: Adam Bujak, Erazm Ciołek i Bogusław Nieznalski.

Wystawa nawiązująca do śmierci księdza Jerzego Popiełuszki stworzona przez Boguckiego i Smolarz w kwietniu 1985 roku.

W czerwcu 1987 roku Bogucki i Smolarz przygotowali przedsięwzięcie, które zakładało zorganizowanie wielowyznaniowych przestrzeni – izby żydowskiej (projekt Stanisława i Moniki Krajewskich, realizacja Aleksandry Król), grobu wielkanocnego (projekt Jerzego Kaliny) i kaplic: protestanckiej (projekt Grzegorza Kowalskiego), prawosławnej (projekt Michała Boguckiego), muzułmańskiej (projekt Aleksandry Król) i buddyjskiej (projekt Marii Derladzkiej), hinduizmu (wnętrze urządzone przez grupę Raja Joga).

Autorami scenariusza wystawy i towarzyszącego mu sympozjum byli Bogucki, Smolarz i Jan Turnau. Wśród zaproszonych artystów znaleźli się: Henryk Błachnio, Michał Bogucki, Włodzimierz Borowski, Stanisław Cichowicz, Wiktor Gajda, Kazimierz Jałowczyk, Witold Klamerus, Jacek Kucharczyk, Paweł Kwiek, Grzegorz Moryciński, Waldemar Petryk, Maria Pinińska-Bereś, Jerzy Puciata, Wiesław Rosocha, Jan Rylke, Lidia Serafin, Tadeusz Sikorski, Henryk Wańka, Mariusz Wieczorkowski, Roman Woźniak i Mira Żelechower-Aleksiun. Ich prace eksponowane były w osobnych, autonomicznych przestrzeniach.

Główna narracja przedsięwzięcia koncentrowała się na ukazaniu losu człowieka w ujęciu jednostkowym i uniwersalnym. Przestrzeń kościoła została przejęta przez artystów, a głównym elementem aranżacji był monumentalny labirynt stworzony przez Grzegorza Klamana z drewnianych desek i blachy, który stał się miejscem ekspozycji czarno-białych fotografii pozyskanych z archiwów Warszawy, Krakowa i Poznania. Ideą Smolarz, autorki koncepcji ekspozycji fotograficznej, było stworzenie narracji opartej na etapach życia człowieka. Przemieszane chronologicznie i tematycznie fotografie tworzyły konstelacje, a wśród fotografii znalazły się zdjęcia ukazujące zesłańców, powstańców, polskich Żydów, dzieci, carskie zdjęcia policyjne, fotografie dokumentujące Holokaust czy zdjęcia sportowe. Celem prezentacji było także upamiętnienie 150-lecia fotografii.

Autorami koncepcji kuratorskiej byli Bogucki i Smolarz, w aranżacji wspierał ich Jan Kosiński. Plakat zaprojektował Wiesław Rosocha. Zaproszeni artyści dostali do dyspozycji przestrzeń z zaprojektowanymi przez Magdalenę Abakanowicz namiotami.

W wystawie udział wzięli: Magdalena Abakanowicz, Zuzanna Baranowska, Jerzy Bereś, Andrzej Bielawski, Henryk Błachnio, Michał Bogucki, Włodzimierz Borowski, Dorota Brodowska, Stanisław Fijałkowski, Stefan Gierowski, Grupa Lucim (Bogdan Chmielewski, Witold Chmielewski, Wiesław Smużny), Alojzy Gryt, Władysław Hasior, Paweł Jarodzki, Jerzy Kalina, Tadeusz Kantor, Grzegorz Klaman, Marek Konieczny, Łukasz Korolkiewicz, Jan Kosiński, Grzegorz Kowalski, Janina Kraupe, Jerzy Krawczyk, Ryszard Ługowski, Edmund Monsiel, Adam Myjak, Jerzy Nowosielski, Waldemar Petryk, Krystiana Robb-Narbutt, Erna Rosenstein, Jerzy Rosołowicz, Adolf Ryszka, Jacek Sempoliński, Tomasz Sikorski, Marek Sobczyk, Jacek Staniszewski, Jonasz Stern, Andrzej Szewczyk, Tomasz Tatarczyk, Małgorzata Terlikowska, Marek Tomza, Henryk Waniek, Tadeusz Wiktor, Ryszard Winiarski, Andrzej Wojciechowski.

Instalacja Marka Sobczyka „Prosta tęcza” została odtworzona w 2019 roku i ponownie stanęła na Placu Małachowskiego przez Zachętą.

16 grudnia 1991 roku Janusz Bogucki i Antonina Smolarz-Bogucka powołali fundację, w ramach której realizowali wszystkie kolejne przedsięwzięcia. Fundacja została zarejestrowana 6 kwietnia 1992 roku. Jak wynika z dokumentów rejestrowych misją Fundacji było: „inicjowanie i wspieranie działalności społeczno-kulturalnej, która sprzyja ekumenicznemu dialogowi i zbliżeniu między ludźmi różnej narodowości, różnej wiary i różnej kultury, odnowieniu wewnętrznego związku między doświadczeniem twórczości i doświadczeniem religijnym, między sztuką i sacrum, odnowieniu wewnętrznemu 'anvim’ czyli 'ludzi bez znaczenia’ przez odkrywanie ich znaczenia ukrytego – w drodze współpracy duchowej i terapeutycznej. Założenie stałego ośrodka – Ekumenicznego Klasztoru Sztuki”.

Przedsięwzięcie zostało zorganizowane przez duet Bogucki-Smolarz przy współpracy z The Gaudalupe Institute USA i Funduszem Kultury Niezależnej. Pełen tytuł brzmiał: „Spotkania świętych obrazów. Drogi, tradycje, osobliwości życia duchowego w Polsce w lustrze sztuki pod koniec XX wieku”. Plakat zaprojektował Wiesław Rosocha. Celem było zaprezentowanie równolegle kultu maryjnego w Polsce, w którego centrum znajduje się ikona Czarnej Madonny z Częstochowy i amerykańskiego, skoncentrowanego wokół wizerunku Białej Madonny z Guadelupe. Autorzy wykorzystali obiekty etnograficzne zgromadzone w muzeum oraz prace artystów współczesnych.

Bogucki i Smolarz wspólnie z Markiem Rostworowskim pracowali nad projektem dedykowanym klasztorowi benedyktynów Emaus w czeskiej Pradze. Ideą projektu była uczta wieczysta narodów, zakładał on zaproszenie do udziału artystów ze wszystkich krajów postkomunistycznych. Projekt nie został zrealizowany z powodów finansowych i organizacyjnych.

Wydarzenie zorganizowane w ogrodach Pałacu Fuerstenbergów w Pradze, siedzibie Ambasady RP w Czechach. Udział w nim wziął między innymi Jerzy Kalina prezentując prace: „Portret trumienny” z cyklu przedmiotów adoptowanych oraz instalację „Stółburgery”.

Spotkania z dawną i współczesną kulturą Litwy i Białorusi organizowane przez Boguckiego i Smolarz w ramach działalności Fundacji Aśram Anavim. Do udziału zaproszonych zostało 160 litewskich i białoruskich artystów. Przedsięwzięcie łączyło współczesną muzykę, teatr i prezentacje filmowe z tradycyjnym folklorem poszczególnych państw.

Przedsięwzięcie nawiązywało do tradycji Świąt Bożego Narodzenia. W Galerii Plastyków powstała wystawa „Wieczerza” – labirynt świątecznej pamięci. Uczestnikiem działania był m.in. Grzegorz Kowalski, który przygotował film „Rzeź niewiniątek” z umierającym karpiem. Każdego dnia odbywały się tam „wieczerze” poświęcone różnym tradycjom kulturowym (np. białoruskiej, irlandzkiej, ukraińskiej, żydowskiej i hinduskiej).

Wystawie towarzyszyło sympozjum „Widzialne i Niewidzialne” zorganizowane w Zakładzie dla Niewidomych w Laskach, które zakończyła Zimowa Procesja Ekumeniczna i Międzyreligijna. Finałem było przyjęcie plenerowe w domu państwa Zanussich.

Wydarzenie poświęcone ekumenicznemu spotkaniu Kościołów chrześcijańskich, ale także włączeniu twórczości osób z niepełnosprawnościami oraz „tajemnicom wyobraźni wiodącym w stronę spraw ostatecznych” (z dokumentów rejestrowych Fundacji). W programie znalazła się między innymi Transcendentna Rewia Mody i muzyczny Koniec Świata.

Nina Smolarz i Janusz Bogucki, jako założyciele Fundacji Aśram Anavim, otrzymali medal im. Anny Kamieńskiej, przyznawany przez Gdańskie Duszpasterstwo środowisk twórczych.

Projekt multimedialny zrealizowany przez Ninę Smolarz, towarzyszący Kongresowi Architektury Polskiej. Wydarzenie odbywało się na terenie gdańskiego zabytkowego śródmieścia, od Dworu Artusa i Długi Targ przez Motławę i Wyspę Spichrzów oraz w kościele św. Jana.

Wydarzenie zrealizowane w dawnym budynku klasztoru franciszkanów, w siedzibie Muzeum Narodowym w Gdańsku. Smolarz opisała je jako „Misterium poświęcone świętych obcowaniu z muzyką i tekstami mistyków”.

Wydarzenie wg scenariusza Niny Smolarz pod egidą Fundacji Aśram Anavim.

Zorganizowane przez Smolarz i Fundację spotkanie z udziałem wybitnych intelektualistów, pisarzy, polityków i osób duchownych różnych wyznań.

Wystawa przygotowana przez Stefana Figlarowicza składająca się z jego archiwów fotograficznych, a także Sławomira Fiebiga, Stanisława Składanowskiego, Anieli Śliwki i Niny Smolarz.

Wystawa przygotowana przez Stefana Figlarowicza prezentująca 210 fotografii autorstwa jego, Niny Smolarz oraz Erazma Wojciecha Felcyna, wykonanych w ramach pracy w Kronice Studenckiej podczas marcowego wiecu w holu Politechniki Gdańskiej. Ważnym elementem wystawy były relacje ponad 30 ówczesnych studentów na temat wydarzeń oraz fragmenty utworów Mirona Białoszewskiego i Natalii Gorbaniewskiej. Pojawił się tam też wiersz Niny Smolarz.

Wystawa prezentowała ponad sto fotografii autorstwa Stefana Figlarowicza i Niny Smolarz, dokumentujących przewiezienie prochów majora Henryka Sucharskiego z Włoch do Gdańska, wystawienie trumny w Dworze Artusa oraz uroczysty pochówek na Westerplatte w dniach 27 sierpnia – 1 września 1971. Figlarowicz wspominał w zaproszeniu na wystawę, że w trakcie wydarzeń wykonali z Niną niemal 800 fotografii. Na wystawie wykorzystano także wypowiedzi świadków i wspomnienia osób znających majora Sucharskiego.

Kuratorem wystawy był Stefan Figlarowicz, redaktorem Anna Makowska, projekt tablic i ekspozycji wykonał Arek Staniszewski. Wydarzenie wpisywało się w obchody 72. rocznicy wybuchu II wojny światowej.

Kuratorami wystawy byli Stefan Figlarowicz, Anna Makowska i Arek Staniszewski. Zaprezentowano jedne z pierwszych fotografii reporterskich Stefana Figlarowicza, zrobionych podczas powitania transatlantyku MS Batory (1936-1969) w Gdyni w lipcu 1966 roku oraz wspólny projekt fotograficzny z Niną Smolarz dokumentujący pierwszy rejs TSS Stefan Batory (1969-1988) w kwietniu 1969 roku. Ekspozycję uzupełniają relacje pasażerów i członków załogi.

Nina Smolarz zmarła 7 sierpnia 2014 roku w Warszawie. Została pochowana na cmentarzu parafialnym w Milanówku. W nekrologu opisana została jako architektka, fotografka, poetka i artystka, która „w latach 80. współtworzyła wspólnie z Januszem Boguckim wiele wydarzeń kultury niezależnej skupiających artystów z całej Polski”. Wspomnienie o Ninie zamieścił między innymi SARP Oddział Warszawa.